Metodą odwiertów udało się uchwycić jedną ścianę muru na długości 23 metry i drugą, usytuowaną pod kątem 160 0 w stosunku do poprzedniej o długości 6,5 metra. Prawdopodobnie jest on dłuższy, ale dostępną na chwilę obecną metodą nie można tego zbadać, gdyż przy pałacu znajduje się bardzo duża liczba przyłączy i groziłoby to ich uszkodzeniem.

Bardzo niezwykłe jest samo rozplanowanie odkrytego założenia architektonicznego w stosunku do pałacu Radziwiłłów. A mianowicie biegnie on ukośnie w stosunku do założenia pałacowego.

Odkrycie jest ciekawe i niespodziewane. Wydawało się, że o pałacu w Nieborowie, który przetrwał zawieruchy historii, wiemy już wszystko. Nikt nie spodziewał się, że możemy jeszcze coś tam znaleźć.

Najstarszy dwór właścicieli „dóbr nieborowskich” powstał około XIV wieku, ale jego usytuowanie nie jest znane. Więcej wiemy o Nieborowskich, którzy wybudowali w XVI wieku murowany dwór, była to piętrowa budowla z cegły. W dokumentach z końca tego wieku pojawiły się nazwiska Nieborowskich i Tarnowskich jako właścicieli okolicznych dóbr.

Prawdopodobnie w skutek małżeństwa Anny Tarnowskiej z Janem Nieborowskim doszło do scalenia tych ziem. W czasie najazdu szwedzkiego w latach 1655 – 1957 dwór ten został zniszczony i w stanie ruiny dotrwał do 1695 roku. Wtedy to kardynał Michał Stefan Radziejowski rezydujący jako arcybiskup na zamku w Łowiczu, wzniósł w Nieborowie pałac, na miejscu starego dworu Nieborowskich.

Dawny dwór został powiększony i otrzymał dwie występujące ku dziedzińcowi wieże alkierzowe. Plan rezydencji zaprojektowany został przez architekta królewskiego Tylmana z Gameren.

Przez kolejna lata dobra nieborowskie zmieniały właścicieli, dopiero w 1879 roku Michał Piotr Radziwiłł odkupił dobra nieborowskie, a później równiej Arkadię i podjął się ich odbudowy. Założył w Nieborowie manufakturę majoliki, w której wyrabiano m.in. kafle do pieców, postumenty do zegarów, wazony i lichtarze.

Nieborów stanowi niezwykle cenny zespół zabytkowy o bardzo wysokiej wartości historycznej, artystycznej i krajobrazowej. Zaliczony został do najwyższej, tzw. zerowej grupy, obejmującej 14 placów i zamków polskich.

We wszelkich dostępnych źródłach archiwalnych nie ma najmniejszej wzmianki o takim założeniu architektonicznym na jakie się natknęliśmy. Nie natrafiono na mur także w trakcie prowadzonych na dużą skalę prac renowacyjno-konserwatorskich w latach 1967 – 1970, w których brali udział także archeolodzy.

Obecnie, w świetle tak niewielu dostępnych faktów nie można odpowiedzieć na żadne z szeregu nasuwających się pytań: co to była za budowla, jakie było jej przeznaczenie, kto ją zbudował?

Wstępnie odkryty mur można datować na 2 poł. XVI w – XVII wiek, ale jest to okres około 150 lat i wymaga uściślenia. Nie można tego jednak dokonać bez dokładnych badań archeologicznych. Na chwilę obecną o tym, czy będą one w przyszłości nie można odpowiedzieć. Niewątpliwie jednak potrzeba taka istnieje. Pomogłoby to wzbogacić wiedzę o założeniu pałacowym w Nieborowie.

W związku z dokonanym odkryciem kurator pałacu w Nieborowie Tadeusz Górski podjął decyzję o udostępnieniu dla turystów odkrytego fragmentu muru. Można go oglądać do dnia 6 czerwca 2010 roku, potem w celu ochrony przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, mur zostanie zasypany. Jest to wyjątkowa okazja, aby na własne oczy obejrzeć nieznaną dotychczas historię architektonicznego założenia Nieborowa.

Ewa Dałek – Trudnowska
archeolog