Dzieje Łowicza

Pierwsza historyczna wzmianka o Łowiczu pojawia się w bulli papieża Innocentego II z 1136 r. Bulla potwierdzała prawa arcybiskupów gnieźnieńskich do okolicznych ziem, wymieniając Łowicz jako główny ich ośrodek. Nazwę wywodzi się najczęściej od osady łowców. Prawa miejskie uzyskuje Łowicz przed 1298 r. Ok. 1355 r. arcybiskup Jarosław Skotnicki w miejscu drewnianego grodu nad Bzura wznosi murowany zamek gotycki, który staje się ośrodkiem administracji kościelnej i gospodarczej kasztelanii łowickiej.

Znaczenie miasta wzrasta za abp Wojciecha Jastrzębca, który eryguje w 1433 r. parafialny kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja do rangi kolegiaty oraz funduje przy niej kapitułę kanonicką. Powoływane przez jego następców kolejne instytucje, osiedlające się zakony i zgromadzenia zakonne, czynią z Łowicza ośrodek kształcenia duchownych dla potrzeb administracji kościelnej całej archidiecezji gnieźnieńskiej. Rozwija się również samo miasto, zyskując od królów i prymasów liczne przywileje gospodarcze. Szczególnie słynne są jarmarki łowickie, które ściągają do miasta kupców z odległych stron.

Do połowy XVII w. trwa rozwój Łowicza. Do rezydencji prymasa na zamku łowickim zjeżdżają królowie polscy i przedstawiciele obcych państw. W okresie bezkrólewia, gdy prymas pełni funkcje głowy państwa, w Łowiczu podejmowane są najważniejsze decyzje dla kraju. Dwór prymasowski tętni życiem kulturalnym i naukowym. Tu przebywają wybitni humaniści: A.F. Modrzewski, K. Janicki i P. Skarga, tu działają znakomici muzycy - D. Stachiewicz i M. Zieleński, rzeźbiarze polscy - J. Michałowicz oraz wielcy włoscy artyści - H. Canavesi, J. Fontana, T. Poncino, M.A. Palloni i in.

Złoty wiek Łowicza przerywa potop szwedzki. Zniszczony zostaje zamek oraz znaczna część zabudowy miejskiej. Próbą odbudowy dawnego znaczenia jest ustanowienie w mieście w 1689 r. przez kardynała Michała Radziejowskiego seminarium duchownego pod zarządem misjonarzy i kolegium pijarskiego. Do dawnej świetności Łowicz już jednak nie powraca, tym bardziej, iż dalsze zniszczenia przynosi miastu wojna północna i konfederacja barska. Drugi rozbiór Polski w 1793 r. kładzie kres rządom arcybiskupim. Łowicz wraz z dawnymi dobrami kasztelanii łowickiej, zwanymi już w XVIII stuleciu księstwem łowickim, dostaje się w ręce pruskie.

Po burzliwym okresie napoleońskim nastają czasy Królestwa Polskiego, które przynoszą miastu pewne ożywienie gospodarcze. Wskrzeszone zostają jarmarki, w mieście wznoszone są nowe budowle. W 1819 r. Łowicz zyskuje prawa miasta wojewódzkiego, stając się stolicą obwodu sochaczewskiego. Dekretem z 4 lipca 1820 r. car Aleksander I dobra łowickie prymasów nadaje w wieczyste użytkowanie swemu bratu, Wielkiemu Księciu Konstantemu, a jego żonie, Joannie Grudzińskiej przyznaje 20 lipca 1820 r. tytuł Księżnej Łowickiej. W 1838 r. ziemie Księstwa Łowickiego stają się dobrami osobistymi carów i są zarządzane przez administrację główną mieszczącą się w Łyszkowicach.

Ważną datą w dziejach Łowicza jest uruchomienie w 1845 r. linii kolejowej z Warszawą przez Skierniewice. W 1849 r. utworzony zostaje powiat łowicki, którego granice odpowiadają współczesnym kształtom administracyjnym. Kolejno w l858 i 1859 r. mają miejsce w Łowiczu pierwsze w Królestwie wystawy rolnicze. Po klęsce powstania styczniowego miasto znów popada w okresu zastoju. Konsekwencją przemian społeczno-gospodarczych w drugiej połowie XIX w. jest prawie dwukrotny wzrost jego liczby mieszkańców i zmiany w strukturze narodowościowej.

W początkach XX w. powstaje w mieście szereg instytucji i stowarzyszeń, które w sposób widoczny oddziałują na życie społeczne całego regionu łowickiego. W 1907 r. rozpoczyna działalność, pierwszy i jedyne w mieście powiatowym Królestwa, Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych, którego założycielem jest Władysław Tarczyński. W rok później wystawa rękodzielnicza daje początek utworzonemu przy Oddz. PTK z inicjatywy Anieli Chmielińskiej Muzeum Ziemi Łowickiej.

Od 1911 r. zaczyna też ukazywać się w Łowiczu pierwsze regularne pismo - tygodnik "Łowiczanin" pod redakcją K. Rybackiego. Po zakończeniu I wojny światowej rozwój miasta cechuje znaczne zróżnicowanie i nierównomierność. Duży postęp odnotowuje Łowicz w okresie międzywojennym w dziedzinie gospodarki komunalnej oraz w kulturze i oświacie. Znacznie gorzej przedstawia się sfera uprzemysłowienia, budownictwa mieszkaniowego i ochrony zdrowia. Brak czynnika dynamizującego rozwój miasta, jakim mógłby być w tym okresie przemysł, sprawia, że pozostaje ono w sumie niewielkim ośrodkiem zajmującym się głównie obsługą rolnictwa dla okolicznych gmin.

II wojna światowa przynosi poważne zniszczenia miastu. Szczególnie duże są one we wrześniu 1939 r., kiedy Łowicz staje się kluczową pozycją bitwy nad Bzurą. W wyniku eksterminacyjnej polityki okupanta hitlerowskiego w latach 1939 - 1945 o blisko 35% zmniejsza się stan ludności miasta w stosunku do okresu przedwojennego. Tragiczny los spotyka Żydów łowickich, którzy wywiezieni z getta w pocz. 1942 r., zostają następnie wymordowani w obozach zagłady. Terror okupanta sprawia, iż rodzi się przeciwko niemu opór. W działalności konspiracyjnej przewodzi Armia Krajowa organizując na terenie Łowicza i powiatu zbrojne akcje dywersyjne i sabotażowe, komplety tajnego nauczania oraz pomoc materialną dla ludności.

Kres okupacji niemieckiej kładzie wejście 17 stycznia 1945 r. wojsk radzieckich do Łowicza. Otwiera się nowy, trwający ponad pół wieku okres historii miasta i regionu. Do 1975 r. Łowicz należy do woj. łódzkiego posiadając status siedziby władz powiatowych, w latach 1975 - 1998 wchodzi w skład woj. skierniewickiego.

Reforma administracyjna państwa doprowadza w 1999 r. do ponownego włączenia miasta i powiatu do woj. łódzkiego. Zmiany jakie zachodzą w Łowiczu po II wojnie światowej dotyczą głównie sfery społeczno-gospodarczej. Miasta przekształca się stopniowo z ośrodka o charakterze rolniczo-rzemieślniczym w centrum przemysłowo-rolne i handlowe. Na postępującą urbanizację mają wpływ powstające w mieście nowe zakłady oraz napływ ludności ze wsi. Dużego znaczenia nabiera Łowicz jako ośrodek nauki i kultury.

Ważnym wydarzeniem jest ustanowienie Łowicza bullą papieża Jana Pawła II "Totus Tuus Poloniae Populus" z 25 marca 1992 r. stolicą nowo utworzonej diecezji łowickiej dla 21 dekanatów. Obok otwartego we wrześniu 1992 r. Wyższego Seminarium Duchownego, w 1993 r. powstaje kolejna uczelnia w mieście - Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna.

Zapoczątkowane w 1989 r. przekształcenia ustrojowe całego państwa pozwalają także z optymizmem spojrzeć w przyszłość Łowicza. W ciągu ostatnich 10 lat nastąpiła istotna zmiana w wyglądzie miasta. Poprawie uległa jego infrastruktura, znacząco wzrosła ilość podmiotów gospodarczych. W 1996 r. Łowicz przystąpił do Kapituły Najstarszych Miast Polskich, w rok później uzyskał pierwszą nagrodę w konkursie "Eurocity'97" w kategorii miast 30-50 tys. Do najważniejszych wydarzeń w dziejach miasta zaliczyć trzeba wizytę w mieście Ojca Świętego. 14 czerwca 1999 r. papież Jan Paweł II odprawił na podłowickich błoniach Mszę Świętą, którą poświęcił wychowaniu młodego pokolenia. W rok po wizycie odsłonięty został na Starym Rynku Jego pomnik.

Od 1995 r. Łowicz posiada unikalny w skali kraju zespół znaków samorządowych. W herbie miasta są na błękitnym tle dwa białe pelikany zwrócone do siebie grzbietami ze złotymi dziobami skierowanymi ku piersiom i rozdzielone "drzewem życia". Patronami diecezji łowickiej są: św. Wiktoria - dziewica i męczennica, czczona 11 listopada oraz bł. Honorat Koźmiński, kapłan - czczony 13 października.
 

Marek Wojtylak