Turystyczny Łowicz

Czy wiesz, że ... ?

Andrzej Kazimierz Cebrowski

W październiku, 2008 roku, minęło 350 lat od śmierci Andrzeja Kazimierza Cebrowskiego, jednego z kronikarzy miasta Łowicza. Urodził się ok. 1580 r. Był lekarzem i aptekarzem arcybiskupów Wawrzyńca Gembickiego, Jana Wężyka i Jana Lipskiego. Z jego fundacji powstał po pożarze miasta kościółek św. Leonarda, przy którym ustanowił fundusz na rzecz ubogich panien. Pobudował też dwie murowane bramy miejskie oraz ufundował działa dla obrony miasta. Zmarł 30 października 1658 r. na skutek panującej w mieście zarazy. Najtrwalszym pomnikiem jego życia są spisane po łacinie „Annales Civitatis Loviciae” – Roczniki miasta Łowicza.

O mieście

Łowicz jest jednym z najstarszych miast w Polsce. We wczesnym średniowieczu znajdował się tutaj drewniany gród obronny, strzegący przeprawy przez bagnistą dolinę Bzury. Z czasem przy grodzie powstała osada targowa, skąd książęta mazowieccy wyprawiali się na zwierzynę w okoliczne puszcze. Od charakteru osady i słowa „łowy” wywodzi się nazwa miasta: Łowicz. Najstarsza wzmianka o Łowiczu pochodzi z bulli papieża Innocentego II z 7 lipca 1136 r. W XIII w. Powstała kasztelania, później obszar ten nosił nazwę Księstwo Łowickie. W okresie XII-XVIII w. Łowicz był własnością rezydencjonalną arcybiskupów gnieźnieńskich. Prawa miejskie otrzymał przed 1298 r.

Łowicz to miasto o charakterze turystycznym, w którym znajduje się wiele cennych i atrakcyjnych obiektów historycznych, pomników, i cmentarzy. W samym mieście zarejestrowanych jest 101 zabytków. Pierwszy kompleks atrakcji turystycznych w Łowiczu to Stary Rynek, przy którym zlokalizowany jest zabytkowy ratusz miejski, dawna Kolegiata Prymasowska obecnie (bazylika mniejsza) i muzeum mieszące się w dawnym, barokowym Gmachu Księży Misjonarzy.

Przy Starym Rynku znajdują się także zabytkowe kamienice oraz tablice pamiątkowe, które dowodzą, że w Łowiczu mieszkali znani artyści, pisarze, politycy, a także, że miasto gościło wielu znakomitych ludzi z całego świata, m.in. Wielkiego Cesarza Francuzów Napoleona Bonaparte. Kolejną atrakcją jest Nowy Rynek - jedyny w Polsce i jeden z trzech w Europie w kształcie trójkąta z kamienicami z XVIII i XIX wieku. Godne uwagi są również kościoły, zbudowane w różnych stylach i różnych okresach. Mniej uczęszczane miejsca, ale także atrakcyjne to Baszta i Pałacyk gen. Stanisława Klickiego, kaplica ewangelicko-augsburska, ruiny zamku arcybiskupów i prymasów Polski.

Turystów przyciągają do Łowicza cykliczne imprezy i wydarzenia: kościelne (Boże Ciało), sportowe (Maraton Jesieni) oraz turystyczne i kulturalne (Jarmark Łowicki, Festiwal Dobrej Żywności – „Księżackie Jadło”, Dni Łowicza, OCH Film Festiwal, Międzynarodowy Festiwal Organowy im. J. S. Bacha) oraz liczne rajdy krajoznawczo-turystyczne PTTK. Wydarzenia te, mają charakter regionalny, krajowy, a niektóre z nich międzynarodowy.

Tylko w Łowiczu można zobaczyć:

jedyny w Polsce trójkątny rynek z zachowanym średniowiecznym układem architektonicznym,
katedrę zwaną „Wawelem Mazowsza”, która jest mauzoleum dwunastu prymasów Polski, podniesioną przez Jana Pawła II, w czerwcu 1999 r.,do rangi bazyliki mniejszej,
Muzeum w Łowiczu z charakterystycznym skansenem pełnym eksponatów łowickiej sztuki ludowej (stroje ludowe, wycinanki, pająki, rzeźby, meble, wyposażenie zagrody) oraz piękną barokową kaplicą św. Karola Boromeusza, z freskami Michała Anioła Palloniego
„najpiękniejsze na północ od Alp freski barokowe”.
Stary Rynek z jego charakterystyczną zabudową.

Muzeum w Łowiczu. Historia zbiorów muzealnych w Łowiczu sięga przełomu XIX i XX wieku i jest związana z postacią Władysława Tarczyńskiego (1845 - 1918), kolekcjonera i społecznika, który tworzone przez siebie zbiory udostępnił w 1905 r. publiczności pod nazwą "Zbiorów Starożytności". W roku 1907 kolekcja Władysława Tarczyńskiego została przekształcona w "Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych" otrzymując własny statut, zatwierdzony przez władze administracyjne. Jednocześnie ekspozycja została przeniesiona z prywatnego mieszkania do pomieszczeń przekazanych na ten cel przez Zarząd Straży Ogniowej Ochotniczej, której W. Tarczyński był aktywnym działaczem. Muzeum rozwijało się szybko, do wybuchu I wojny światowej posiadało ponad 3200 eksponatów wraz z biblioteką. Do kolekcji o charakterze historyczno-artystycznym W. Tarczyński włączał również przedmioty i narzędzia z dziedziny etnografii.

Muzeum Starożytności, kilkakrotnie niszczone przez okupujące Łowicz wojska niemieckie, utraciło bezpowrotnie część cennych zbiorów. Przekazane miastu i utworzone ponownie po odzyskaniu niepodległości, rozpoczęło działalność w 1927 r, jako Muzeum Miejskie im. Władysława Tarczyńskiego. Dzięki staraniom Emila Balcera, kolejnego opiekuna zbiorów, Muzeum zdobywało uznanie środowisk kulturalnych i naukowych, stając się atrakcją turystyczną. W takim kształcie organizacyjnym Muzeum funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej. Działalność Muzeum Miejskiego uzupełniało funkcjonujące od 1910 r. Muzeum Etnograficzne Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego powstałe w oparciu o kolekcję wybitnej działaczki społecznej, Anieli Chmielińskiej (1868 - 1936).

Zbiory Muzeum Miejskiego i Muzeum Etnograficznego pierwotnie mieszczące się wspólnie w budynku zakupionym na cele muzealne przy Starym Rynku 16, udostępniano publiczności do 1939 r. Okres II wojny światowej spowodował kolejne straty w kolekcjach muzealnych. W roku 1948 kolekcje obu muzeów zostały przejęte przez Muzeum Narodowe w Warszawie tworząc jego Oddział (do 1 kwietnia 1995 r.) Połączone zbiory otrzymały nową siedzibę w odbudowanym gmachu pomisjonarskim fundacji Kardynała Michała Radziejowskiego z 1689 r.

Muzeum Diecezjalne w Łowiczu mieści się na trzech poziomach. Pierwszy poziom poświęcony jest Złotnictwu. Na ekspozycji można zobaczyć m.in. naczynia i paramenty liturgiczne: kielichy, monstrancje, ampułki, a także relikwiarze o ogromnej wartości i niezwykłej historii. Szczególnie wart uwagi jest relikwiarz VERAIKON, najważniejsze w ikonografii chrześcijańskiej przedstawienie głowy Chrystusa. Według tradycji Veraikon to chusta świętej Weroniki, którą podała torturowanemu Jezusowi. Na chuście pozostało krwawe odbicie Jego twarzy. Przedstawiony na ekspozycji Veraikon jest fundacją prymasa Jana Wężyka, pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku.

Kolejny relikwiarz – AGNUSEK – związany jest z prymasem Teodorem Potockim. Medalion wykonano z wosku pszczelego pochodzącego z Bazylik Patriarszych, czyli tych, bezpośrednio podlegających papieżowi, ujęty w srebrną oprawę. Wykonano go na pamiątkę roku świętego 1725. Najważniejsze naczynia liturgiczne – kielichy: dwa z nich wykonane zostały w II połowie XIX wieku w słynnej wytwórni Teodora Wernera, kolejny, jeszcze z XVII wieku, wykonał na zlecenia kanonika łowickiego Marcina Lipnickiego słynny francuski złotnik – Jacob Giullaume.

Kolejny poziom poświęcony jest pamiątkom po Prymasach. Eksponaty tu zgromadzone przypominają o czasach, gdy Łowicz był rezydencją Prymasów Polski. Kolegiata Łowicka, dziś Bazylika Mniejsza, stała się reprezentacyjnym miejscem, rozbudowywanym i upiększanym przez kolejnych arcybiskupów. W jej kryptach spoczęło 12 tych najważniejszych dostojników kościelnych. Na ekspozycji zamieszczono poczet wszystkich arcybiskupów gnieźnieńskich oraz portrety kilku z nich. Umieszczono m.in. ornaty, kapy, dalmatyki oraz infuły i kapelusze używane przez fundatorów – Prymasów. Można też zobaczyć tron przypuszczalnie związany z królem Zygmuntem III Wazą.

Trzeci poziom to tzw. Skarbczyk. Na uwagę zasługują tu dwa żelazne sejfy z XVII wieku, drewniane rzeźby oraz przydrożny krzyż mający ponad 230 lat. Na ekspozycji umieszczono również krucyfiksy, m.in. prawosławny sprowadzony przez Teodora Potockiego, prymasa w latach 1723-1738. Ciekawym eksponatem jest zegar eucharystyczny z końca XIX wieku. Są tutaj również szaty liturgiczne, m.in. ornat czarny najprawdopodobniej uszyty z fraka należącego do księcia Józefa Poniatowskiego. Na jednej ze ścian znajduje się mapa administracyjna Diecezji Łowickiej.

Wielką atrakcją muzeum jest niewątpliwie samo przejście do muzeum, mieszczące się pod samym sklepieniem bazyliki, skąd można podziwiać wnętrze tego niezwykłego barokowego kościoła. Jest to jedyna taka możliwość w Polsce. Do tej pory wnętrza świątyń można było oglądać najwyżej z wysokości chóru kościelnego. W Łowiczu jest wiec wyżej i ciekawiej. Dopełnieniem wrażeń jest wejście na platformę widokowa skąd rozpościera się wspaniały widok na miasto i całą jego okolicę. Zwiedzanie możliwe jest po wcześniejszym zgłoszeniu w biurze muzeum, które mieści się w Księgarni Diecezjalnej. Po muzeum oprowadza licencjonowana przewodniczka PTTK Marzena Bajon.

Bazylika Katedralna w Łowiczu. Jak podaje tablica fundacyjna umieszczona na ścianie katedry, pierwszy kościół na terenie Łowicza (drewniany) został ufundowany przez księcia rezydującego na Mazowszu. Było to ok. roku 1100, a świątynia otrzymała tytuł Najświętszej Maryi Panny. Można przypuszczać, że murowany kościół w stylu gotyckim wzniesiono ok. roku 1355 wraz z budową zamku arcybiskupiego. W roku 1433 arcybiskup Wojciech Jastrzębiec nadał jej tytuł kolegiaty, powołując przy niej kapitułę.

Świątynię rozbudował ok. roku 1464 prymas Jan Odrowąż ze Sprowa. Niestety, kościół uległ zniszczeniu podczas pożarów w 1515 r i 1525 r. Kolejną zmianą w wyglądzie świątyni było wybudowanie wież. Rozpoczęte w 1623 r. prace zakończono dopiero po dwudziestu latach z powodu szerzącej się w mieście zarazy. Jednak najpoważniejszej jak dotąd przebudowy dokonano na zlecenie prymasa Macieja Łubieńskiego w latach 1652 – 1654. Wykonawcami byli bracia Tomasz i Andrzej Poncino, którzy nadali świątyni łowickiej jej obecny kształt – trójnawowej (według wcześniejszego zamysłu) bazyliki w stylu barokowym.

W latach 1655 – 1657, w czasie potopu szwedzkiego, kolegiata została ograbiona. To, co ocalało dzięki wywiezieniu na Jasną Górę, znajduje się dziś wśród zbiorów skarbca katedralnego. Zdewastowaną przez Szwedów świątynię odnowiono i w dniu 14 października 1668 r. prymas Mikołaj Prażmowski dokonał jej konsekracji pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Niewielkie przebudowy miały jeszcze miejsce w latach 1760 – 1764, a w roku 1790 wieże zostały zwieńczone nowymi hełmami zaprojektowanymi przez Bogumiła Zuga.

Działania wojenne w czasie II wojny światowej nie oszczędziły ani Łowicza, ani kolegiaty. W czasie wrześniowej Bitwy nad Bzurą ostrzał artyleryjski spowodował pożar, w wyniku, którego poważnie uszkodzone zostały dach i wieże. I tym razem świątynię odrestaurowano (proces ten zapoczątkowano jeszcze w czasie okupacji niemieckiej), a wnętrze poddano konserwacji, przywracając kolegiacie jej dawne piękno.

W ostatnich latach za sprawą papieża – Polaka Jana Pawła II kolegiata łowicka dwukrotnie zyskała na znaczeniu. Po raz pierwszy w roku 1992, kiedy to Ojciec Święty bullą „Totus Tuus Poloniae Populus” z dnia 25 marca ustanowił ją kościołem katedralnym nowo powstałej diecezji łowickiej. Po raz drugi – w czasie VII pielgrzymki do Ojczyzny, kiedy przebywając w katedrze łowickiej dnia 14 czerwca 1999 r., Jan Paweł II nadał świątyni tytuł Bazyliki Mniejszej.