Poległych w bitwie 14 patriotów upamiętnia kamienny obelisk, o który dbają miejscowi pasjonaci historii i przy którym, co roku, rozpoczynają się Rajdy Szlakiem Powstania Styczniowego, organizowane przez PTTK oddział w Łowiczu. Corocznie gromadził on ok.150-250 osób. W tym roku ze względu na pandemię Covid-19, rajd nie odbył się.

Członkowie PTTK pamiętali jednak o powstańcach i pod pomnikiem, jak co roku, złożyli kwiaty i zapalili znicze. O powstańcach pamiętali również członkowie GRH Strzelców im. 31 pułku Strzelców Kaniowskich oraz przedstawiciele Gminy Bolimów.

Trochę historii.
Powstanie Styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 r. i było największym, polskim zrywem narodowym, przeciwko Imperium Rosyjskiemu. Głównym powodem powstania, ogłoszonego manifestem 22 stycznia 1863 r., wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, był narastający rosyjski terror wobec polskiego biernego oporu. Powstanie wybuchło w Królestwie Polskim, a 1 lutego 1863 r. w byłym Wielkim Księstwie Litewskim i trwało do wiosny 1864 r. Zasięgiem swoim objęło tylko zabór rosyjski: Królestwo Polskie oraz ziemie zabrane – Litwę, Białoruś i część Ukrainy.

Walka z zaborcą miała charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Jedna z nich rozegrała się niedaleko Łowicza, na terenie Puszczy Nieborowskiej. Dokładnie 7 lutego 1863 r. oddział powstańczy pod dowództwem Władysława Stroynowskiego stoczył z wojskami rosyjskimi, bohaterską, nierówna walkę.

Mimo początkowych sukcesów zakończyło się klęską powstańców, z których kilkadziesiąt tysięcy zostało zabitych w walkach, blisko 1 tys. straconych, ok. 38 tys. skazanych na katorgę lub zesłanych na Syberię, a ok. 10 tys. wyemigrowało. Po upadku powstania Kraj i Litwa pogrążyły się w żałobie narodowej. W roku 1867 zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, jego nazwę i budżet, w 1869 zlikwidowano Szkołę Główną Warszawską, w latach 1869–1870 setkom miast wspierających powstanie odebrano prawa miejskie doprowadzając je tym samym do upadku. Los taki spotkały na ziemi łowickiej Bolimów, Sobotę, Bielawy i Kiernozię.

W roku 1874 zniesiono urząd namiestnika, w 1886 zlikwidowano Bank Polski. Skasowano klasztory katolickie w Królestwie, skonfiskowano ok. 1600 majątków ziemskich i rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich. Po stłumieniu powstania znaczna część społeczeństwa Królestwa i Litwy uznała dalszą walkę zbrojną z zaborcą rosyjskim za bezcelową i zwróciła się ku pracy organicznej.

Miasto Bolimów zaraz po wybuchu powstania zaczęło wspierać partię hrabiego Stroynowskiego. Szczególnie zasłużony dla sprawy zrywu narodowowyzwoleńczego był miejscowy ksiądz Wincenty Kuderko. Na bolimowskim rynku odbywały się szkolenia ochotników. Oddział dzięki pomocy bolimowian rozrósł się do znaczącej liczby 150 osób. Pod Strzybogą stoczył on zwycięską potyczkę z wojskami carskimi i uwolnił 30 rekrutów.

Po tym, jak powstańcy sparaliżowali ruch kolejowy na odcinku Skierniewice-Radziwiłłów Rosjanie skierowali przeciwko nim znaczące siły, w skład których wchodziło: kilka sotni kozackich z garnizonów w Skierniewicach, Łowiczu i Wiskitkach, batalion strzelców z Łowicza oraz 600 żołnierzy gwardii z Warszawy. Całością dowodził pułkownik Hegemejster. W bitwie w Budach Bolimowskich poległo 15 powstańców (niektóre źródła podają liczbę 14), a 21 dostało się do niewoli. Wśród nich byli Wincenty Bunszus i Adolf Szoppe, straceni w Łowiczu. Obaj później zostali oni upamiętnieni pomnikami.

Pierwszy stanął w 1933 r. staraniem Komitetu Wykonawczego obchodów 70 rocznicy Powstania Styczniowego na Nowym Rynku, w miejscu kaźni Adolfa Szoppego (Wincent Bunszus został rozstrzelany na łąkach Kostka – obecnie ul. Powstańców 1863 roku. Niegdyś w tym miejscu stała szubienica. Forma pomnika to głaz narzutowy umieszczony na murowanej platformie.

Na głazie umieszczono tablice z tekstem: „Miejsce stracenia powstańców 1863. Ku uczczeniu pamięci straconych z rąk zbirów moskiewskich kamień ten w 70 – ta rocznicę powstania kładzie: Społeczeństwo łowickie 1933”. Drugi pomnik powstańców stoi przy ul. Powstańców 1863 r. w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania z ul. Gen. W Sikorskiego.

Pierwotnie w tym miejscu stał wystawiony w 1917 r. drewniany krzyż znaczący mogiłę straconych powstańców. Jak wspomina w „Wiadomościach Historycznych” Władysław Tarczyński, naoczny świadek tego wydarzenia, grupa konnych żołnierzy dotąd jeździła końmi po mogile, aż całkowicie zostanie zatarte miejsce ich pochowku. Mieszkańcy Łowicza jednak doskonale pamiętali o grobie powstańców.

Jeszcze tego samego dnia jedna z dziewcząt zaniosła w to miejsce naręcze kwiatów, za co została aresztowana i zmuszona pod strażą sprzątać łowickie ulice. Inny mieszkaniec za postawienie na mogile na szybko sporządzonego krzyża został okrutnie pobity. Przed 1914 r., kiedy przeprowadzano drogę publiczną od traktu bitego łowicko-łódzkiego do stacji drogi żelaznej łowicko-kaliskiej, przy kopaniu rowów znaleziono dwie zbite skrzynie z niestrawionymi jeszcze kośćmi: były to zwłoki wyżej wspomnianych skazańców, więc potajemnie wyjęto je i złożono na cmentarzu Emaus w grobie innego zabitego powstańca pod Bolimowem, Karola Mejora.

Na miejscu dawnej mogiły wystawiono staraniem żołnierzy 10 Pułku Piechoty pomnik, który w czasie II wojny Światowej, dokładnie w 1939 r., został zburzony przez hitlerowców. Ocalał tylko krzyż ozdobiony wieńcem z metalowych liści dębu, wieńczący jego konstrukcję. Po wojnie pomnik został odbudowany i do dziś stoi przy ulicy wspomnianej ulicy. Na pomniku znajduje się tablica z napisem „Ku uczczeniu Pamięci straconych w tym miejscu powstańców Wincentego Bunszusa i Adolfa Szoppego”. Tablicę umieszczono w 1963 roku.

Wracając do bitwy. Straty rosyjskie były o wiele większe, ale niestety partia Stroynowskiego została rozproszona. Co ważne, za swoje powstańcze zaangażowanie Bolimów w ramach represji popowstaniowych utracił prawa miejskie, których nie udało mu się odzyskać do dnia dzisiejszego.

Rocznicowa sesja zdjęciowa wykonana została przez Marka Wardaka.